سوره تغابن
| < منافقون - طلاق > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۶۴ |
| جزء | ۲۸ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱۱۰ |
| مکی/مدنی | مدنی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۱۸ |
| تعداد کلمات | ۲۴۲ |
| تعداد حروف | ۱۰۹۱ |
سوره تَغابُن شصت و چهارمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن که در جزء ۲۸ جای گرفته است. این سوره را تغابن می‌نامند چون در آیه ۹ این سوره، روز قیامت، یوم التغابن (روز آشکار شدن زیانکاری در معامله زندگی) نامیده شده است. از جمله موضوعاتی که در این سوره مطرح شده بحث درباره معاد، مسئله آفرینش انسان، و چند دستور اخلاقی و اجتماعی مانند توکل به خدا، پسندیدگی قرض الحسنه و پرهیز از بُخل است.
از جمله آیات مشهور سوره تغابن آیه پانزدهم است که اموال و فرزندان را مایه آزمایش آدمی معرفی می‌کند و آیه هفدهم که انفاق در راه خدا را قرض به خدا توصیف می‌کند که خداوند آن را چندین برابر لحاظ می‌کند و پاداش می‌دهد. در فضیلت تلاوت این سوره، از جمله از پیامبر(ص) روایت شده است كسى كه سوره تغابن را قرائت كند، مرگ ناگهانی از او دفع می‌شود.
معرفی
- نامگذاری
این سوره را به این دلیل «تغابن» می‌نامند که در آیه ۹ آن، روز قیامت، یوم التغابن نامیده شده است. یوم التغابن یعنی روزی که زیانکاری در معامله زندگی آشکار می‌شود.
- ترتیب و محل نزول
سوره تغابن جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و دهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و چهارمین سوره است و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.
- تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره تغابن ۱۸ آیه، ۲۴۲ کلمه و ۱۰۹۱ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و نسبتاً کوتاه قرآن است. این سوره از آن رو که با تسبیح خداوند آغاز می‌شود، جزو سوره‌های مسبّحات است.
این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.
محتوا
موضوعاتی که در سوره تغابن مطرح شده، این مباحث است: بحث درباره معاد و روز جزا، مسئله آفرینش انسان و اینکه او به نیکوترین صورت آفریده شده است، چند دستور اخلاقی و اجتماعی مانند توکل به خدا، پسندیده‌بودن قرض الحسنه و قرض دادن در راه خدا و اجتناب از بُخل و اینکه اگر در راه ايمان به خدا و جهاد در راه او و انفاق در آن راه، دچار سختی‌هایی می‌شوید، همه به اذن خدا است.علامه طباطبایی درالمیزان سوره تغابن را از نظر سیاق ونظم مانند سوره حدید می داند که محور اصلی اش ترغیب مومنان به انفاق در راه خدا و تحمل سختی ها ی ایمان به خدا وجهاد در راه اوست .
| ایمان به خدا و پیروی از فرمان او؛ تنها راه سعادت انسان | |||||||||||||||
| گفتار دوم: آیه۱۱-۱۸ ضرورت پیروی از فرمان خدا و پیامبر در زندگی | گفتار اول: آیه ۱ - ۱۰ تأثیر ایمان به خدا و پیامبر در رهایی از عذاب | ||||||||||||||
| مطلب اول: آیه۱۱-۱۳ اهمیت پیروی از فرمان خدا و پیامبر در همه حوادث | مطلب اول: آیه ۱-۷ حتمی‌بودن کیفر کافران | ||||||||||||||
| مطلب دوم: آیه ۱۴-۱۵ مخالفت‌نکردن با خدا به خاطر همسر و فرزندان | مطلب دوم: آیه ۸-۱۰ ایمان به خدا و پیامبر، راه رهایی از عذاب | ||||||||||||||
| مطلب سوم: آیه ۱۶-۱۸ ضرورت پیروی از فرمان خدا با همه توان | |||||||||||||||
آیات مشهور
- إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ ۚ وَاللَّـهُ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ (آیه ۱۵)
ترجمه: اموال شما و فرزندانتان صرفاً [وسيله] آزمايشى [براى شما]يند، و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است.
خداوند در آیه چهاردهم، برخی از همسران و فرزندان را دشمن آدمی معرفی می‌کند و در این آیه همه آنان را مایه آزمایش (فتنه) می‌داند. فتنه به معنای رنج‌ها و مشکلات و مصیبت‌ها و اموری است که انسان گرفتار آنها می‌شود و سبب آزمایش است. در تفسیر آمده است مال و فرزند جزو مهم‌ترین وسایل آزمایش‌اند؛ چراکه عشق به فرزند و عزیزبودن مال نزد آدمی، او را بین انتخاب آخرت و این دو (مال و فرزند) بر سر دوراهی قرار می‌دهد.بر اساس تفسیر المیزان این آیه با کنایه از غفلت از خدا به وسیله مال و اولاد و شیفتگی در برابر مال و اولاد دربرابر خدا نهى می کند. از امیرالمومنین علی(ع) نقل شده است نگویید خدایا از فتنه و آزمایش به تو پناه می‌بریم؛ چراکه هر کسی دچار آن می‌شود، بلکه از فتنه‌های گمراه‌کننده به خدا پناه ببرید.
- إِن تُقْرِ‌ضُوا اللَّـهَ قَرْ‌ضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ (آیه ۱۷)
ترجمه: اگر خدا را وامى نيكو دهيد، آن را براى شما دو چندان مى‌گرداند.
در کتاب‌های تفسیری آمده است منظور از قرض الحسنه در این آیه، انفاق در راه خداست؛ علامه طباطبایی قرض دادن به خدا را همان انفاق دانسته و تعبیر به اقراض(قرض دادن به خدا) را برای ترغیب و برانگیختن مؤمنان به این کار دانسته است. براین اساس می‌توان گفت که قرض الحسنه اصولاً قرض دادن رائج نیست که باز پرداختی در آن باشد بلکه انفاق و بخشیدن در راه خداست و یا لااقل انفاق را هم شامل می شود. اما تفسیر تسنیم ، «قرض الحسنه» در فرهنگ و اصطلاح قرآنی را هر کار خیری دانسته که انسان برای خدا انجام می‌دهد، عبادت باشد یا انفاق مالی یا کار عام المنفعه؛ بنابراین شامل قرض الحسنه فقهی هم می‌شود و خداوند برای اینکه بیان کند عملِ خیر نزد خداوند محفوظ می‌ماند، بلکه آن را چندین برابر می‌کند، برای توصیف آن از عبارت «قرض الحسنه» استفاده کرده است؛ چنانکه در قرض، اصل مال محفوظ است و به صاحبش برمی‌گردد.
فضیلت و خواص
از پیامبر(ص) روایت شده است اگر كسى سوره تغابن را تلاوت كند، مرگ ناگهانی از او دفع می‌شود. همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است اگر این سوره را در نمازهای واجب قرائت كند، این سوره در روز قیامت شفیع او می‌شود و شهادت‌دهنده عادلی است كه نزد خداوند در روز قیامت به سود قاری شهادت می‌دهد. آنگاه از او جدا نمی‌شود تا اینكه او را وارد بهشت سازد. از امام باقر(ع) روایت شده است اگر کسی همه سوره‌های مُسَبِّحات را قرائت كند، پیش از آنكه بمیرد امام زمان(ع) را درک می‌كند و اگر بمیرد در جوار پیامبر خواهد بود.
در تفسیر برهان برای قرائت این سوره خواصی چون امنیت و دفع شر دشمن و همچنین پیدا شدن شیء گم‌شده نقل شده است.
متن و ترجمه
سوره تغابن
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ | به نام خداوند رحمتگر مهربان |
|---|---|
| يُسَبِّحُ لِلَّـهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْ‌ضِ ۖ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿١﴾ هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنكُمْ كَافِرٌ وَمِنكُم مُّؤْمِنٌ ۚ وَاللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿٢﴾ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ بِالْحَقِّ وَصَوَّرَ‌كُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَ‌كُمْ ۖ وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ ﴿٣﴾ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَيَعْلَمُ مَا تُسِرُّ‌ونَ وَمَا تُعْلِنُونَ ۚ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿٤﴾ أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا مِن قَبْلُ فَذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِ‌هِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿٥﴾ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُ كَانَت تَّأْتِيهِمْ رُ‌سُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالُوا أَبَشَرٌ يَهْدُونَنَا فَكَفَرُ‌وا وَتَوَلَّوا ۚ وَّاسْتَغْنَى اللَّـهُ ۚ وَاللَّـهُ غَنِيٌّ حَمِيدٌ ﴿٦﴾ زَعَمَ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا أَن لَّن يُبْعَثُوا ۚ قُلْ بَلَىٰ وَرَ‌بِّي لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلْتُمْ ۚ وَذَٰلِكَ عَلَى اللَّـهِ يَسِيرٌ ﴿٧﴾ فَآمِنُوا بِاللَّـهِ وَرَ‌سُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنزَلْنَا ۚ وَاللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿٨﴾ يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ۖ ذَٰلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ ۗ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّـهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِ‌ي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿٩﴾ وَالَّذِينَ كَفَرُ‌وا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَـٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ خَالِدِينَ فِيهَا ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿١٠﴾ مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّـهِ ۗ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّـهِ يَهْدِ قَلْبَهُ ۚ وَاللَّـهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿١١﴾ وَأَطِيعُوا اللَّـهَ وَأَطِيعُوا الرَّ‌سُولَ ۚ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَىٰ رَ‌سُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿١٢﴾ اللَّـهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ وَعَلَى اللَّـهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿١٣﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَاحْذَرُ‌وهُمْ ۚ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُ‌وا فَإِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ رَّ‌حِيمٌ ﴿١٤﴾ إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ ۚ وَاللَّـهُ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ ﴿١٥﴾ فَاتَّقُوا اللَّـهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنفِقُوا خَيْرً‌ا لِّأَنفُسِكُمْ ۗ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿١٦﴾ إِن تُقْرِ‌ضُوا اللَّـهَ قَرْ‌ضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّـهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ ﴿١٧﴾ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿١٨﴾ | هر چه در آسمانها و هر چه در زمين است خدا را تسبيح مى‌گويند. او راست فرمانروايى و او راست سپاس و او بر هر چيزى تواناست. (۱) اوست آن كس كه شما را آفريد؛ برخى از شما كافرند و برخى مؤمن و خدا به آنچه مى‌كنيد بيناست. (۲) آسمان ها و زمين را به حق آفريد و شما را صورتگرى كرد و صورتهايتان را نيكوآراست، و فرجام به سوى اوست. (۳) آنچه را كه در آسمانها و زمين است مى‌داند، و آنچه را كه پنهان مى‌كنيد و آنچه را كه آشكار مى‌داريد [نيز] مى‌داند، و خدا به راز دلها داناست. (۴) آيا خبر كسانى كه پيش از اين كفر ورزيدند، و فرجام بد كارشان را چشيدند و عذاب پر دردى خواهند داشت، به شما نرسيده است؟ (۵) اين [بدفرجامى] از آن روى بود كه پيامبرانشان دلايل آشكار برايشان مى‌آوردند و[لى] آنان [مى]گفتند: «آيا بشرى ما را هدايت مى‌كند؟» پس كافر شدند و روى گردانيدند و خدا بى‌نيازى نمود، و خدا بى‌نياز ستوده‌است. (۶) كسانى كه كفر ورزيدند، پنداشتند كه هرگز برانگيخته نخواهند شد. بگو: «آرى، سوگند به پروردگارم، حتماً برانگيخته خواهيد شد، سپس شما را به [حقيقت] آنچه كرده‌ايد قطعاً واقف خواهند ساخت، و اين بر خدا آسان است.» (۷) پس به خدا و پيامبر او و آن نورى كه ما فرو فرستاديم ايمان آوريد، و خدا به آنچه مى‌كنيد آگاه است. (۸) اين در زمانى خواهد بود كه همه شما را در آن "روز اجتماع" گردآورى می‌كند، آن روز، روز تغابن است (روزى كه معلوم می‌شود چه كسانى مغبون شدهاند) و هر كس ايمان به خدا آورد و عمل صالح انجام دهد گناهان او را میبخشد و او را در باغهايى از بهشت كه نهرها از زير درختانش جارى است وارد می‌كند، جاودانه در آن میمانند و اين پيروزى بزرگى است. (۹) و كسانى كه كفر ورزيده، و آيات ما را تكذيب كرده‌اند، آنان اهل آتشند [و ] در آن ماندگار خواهند بود، و چه بد سرانجامى است. (۱۰) هيچ مصيبتى جز به اذن خدا نرسد، و كسى كه به خدا بگرود، دلش را به راه آورد، و خدا[ست كه] به هر چيزى داناست. (۱۱) و خدا را فرمان بريد و پيامبر [او] را اطاعت نماييد، و اگر روى بگردانيد، بر پيامبر ما فقط پيام‌رسانى آشكار است. (۱۲) خدا[ست كه] جز او معبودى نيست، و مؤمنان بايد تنها بر خدا اعتماد كنند. (۱۳) اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، در حقيقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمايند، از آنان بر حذر باشيد، و اگر ببخشاييد و درگذريد و بيامرزيد، به راستى خدا آمرزنده مهربان است. (۱۴) اموال شما و فرزندانتان صرفاً [وسيله] آزمايشى [براى شما]يند، و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است. (۱۵) پس تا مى‌توانيد از خدا پروا بداريد و بشنويد و فرمان ببريد، و مالى براى خودتان [در راه خدا] انفاق كنيد، و كسانى كه از خسّت نفس خويش مصون مانند، آنان رستگارانند. (۱۶) اگر خدا را وامى نيكو دهيد، آن را براى شما دو چندان مى‌گرداند و بر شما مى‌بخشايد، و خدا[ست كه] سپاس‌پذير بردبار است. (۱۷) داناى نهان و آشكار [و] ارجمند سنجيده‌كار است. (۱۸) |
| سوره پیشین: سوره منافقون | سوره تغابن سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره طلاق |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۵۶.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه غبن.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآنی، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۵۶.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰و۵۹۶.
- ↑
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۵۶
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۲۹۴.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۰۶.
- ↑ حسن مهدویان و احمد نطنزی، نگاهی قرآنی به آزمون الهی،تهران، ۱۳۸۶، ص۲۵
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۰۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۰۸.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، حکمت ۹۳.
- ↑ برای مثال رجوع کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۵۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۰۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۱۱.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۱، ص۵۸۲-۵۸۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۴۶.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۸
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۸.
- ↑ بحرانی، تفسیر البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۹۱
- ↑ بحرانی، تفسیر البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۹۱
- ↑ ممتحنات ۱۶ سوره قرآن است که گفته شده سیوطی آنها را به نام ممتحنات ذکر کرده است.رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۵۹۶ این سوره‌ها عبارتند از: فتح، حشر، سجده، طلاق، قلم، حجرات، تبارک، تغابن، منافقون، جمعه، صف، جن، نوح، مجادله، ممتحنه و تحریم (رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰.)
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۲ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، به تحقیق و تنظیم سعید بندعلی، قم، انتشارات اسراء، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- حسن مهدویان و احمد نطنزی، نگاهی قرآنی به آزمون الهی، چاپ اول، کانون اندیشه جوان، تهران، ۱۳۸۶ش.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: صادق حسن زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فرهنگ‌نامه علوم قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآنی، ترجمه ابومحمد وکیلی، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷ش.
پیوند به بیرون